De Europese Commissie heeft na maanden onderzoek een duidelijke voorlopige conclusie getrokken, grote platforms als Facebook, Instagram en TikTok schieten tekort in hun plicht om onafhankelijke onderzoekers behoorlijk toegang te geven tot openbare data. En daarmee wankelt een kernbelofte van de Digital Services Act, namelijk dat toezicht niet alleen achter gesloten deuren plaatsvindt maar ook via controleerbare gegevensstromen.
De kritiek gaat verder dan onderzoekstoegang, voor Meta geldt dat de systemen waarmee gebruikers illegale inhoud kunnen melden onnodig ingewikkeld en weinig gebruiksvriendelijk zijn. Waardoor meldingen over onder meer kindermisbruik en terrorisme te vaak stranden in een doolhof van stappen en schermen, precies het soort ontwerpkeuzes dat de DSA wil uitbannen omdat het de effectiviteit van het meldmechanisme ondergraaft.
De inzet is groter dan een dossier, de DSA creëerde een juridisch kader voor data-toegang door toezichthouders en door zogenoemde geaccrediteerde onderzoekers, inclusief duidelijke spelregels over welke data wanneer gedeeld moeten worden. Juist die transparantie maakt het mogelijk om systemische risico’s rond desinformatie, minderjarigen en illegale inhoud objectief te meten in plaats van te vertrouwen op eenzijdige rapportages van platforms. Meta en TikTok krijgen de gelegenheid om te reageren en bij te sturen, maar als de bevindingen worden bevestigd volgen aanpassingen onder toezicht en kunnen boetes oplopen tot een deel van de wereldwijde omzet, dezelfde stok achter de deur die eerder is ingezet in andere zaken onder de DSA.
Wat betekent dit in de praktijk voor gebruikers, nieuwsredacties en onderzoekers in onze regio, het antwoord is duidelijk, betere toegang tot openbare gegevens en een begrijpelijk meldsysteem leveren meetbare winst op voor organisaties die feiten checken, jeugdorganisaties en overheidscampagnes. Want wie weet welke berichten hard gaan en waarom, kan sneller bijsturen en misbruik gericht aanpakken, het vereist wel dat lokale partijen hun eigen onderzoeksagenda klaar hebben staan zodat nieuwe toegang niet in een la verdwijnt maar direct wordt gebruikt.
Openheid geen randvoorwaarde meer is maar een wettelijke plicht met meetbare uitkomsten, platforms die transparantie organiseren en het melden van illegale content logisch en kort houden verdienen vertrouwen. Wie blijft steunen op schijnkeuzes en vertragingstactieken zal merken dat Europa het instrumentarium heeft om tempo te maken en lijnen te verleggen.
