De samenleving vraagt steeds luider om serieus bestuur dat niet alleen plannen presenteert maar ze ook uitvoert. Die eis klinkt het hardst bij het thema rechtsstaat, waar de Stichting 8 December opnieuw duidelijk heeft gezegd dat gerechtigheid de enige weg blijft naar echte rust. De stichting noemt het vonnis over de Decembermoorden een keerpunt, omdat het een periode van straffeloosheid voor marteling en standrechtelijke executies van onschuldige burgers heeft doorbroken en omdat de officiële verklaringen uit die tijd zijn ontmaskerd als leugens. De organisatie zegt te waarderen dat president Jennifer Simons publiek heeft erkend dat dit vonnis definitief is en dat zij zich uitspreekt tegen standrechtelijke executies en voor mensenrechten voor iedereen. Volgens de stichting betekent dat automatisch dat de staat zich moet blijven gedragen als een democratische rechtsorde waarin moordenaars niet worden verheerlijkt en slachtoffers niet worden vergeten. Straffeloosheid voor zware misdrijven tegen de menselijkheid past niet binnen de grondwet en druist in tegen internationale verdragen die Suriname onderschrijft, en wie de rechtsstaat serieus neemt geeft eerherstel aan de doden en hun nabestaanden en niet aan degenen die het vuur hebben geopend.
Diezelfde president toont zich zichtbaar bij groepen die weinig stem hebben in het publieke debat, namelijk kinderen die dagelijks gespecialiseerde zorg nodig hebben. In recente werkbezoeken aan instellingen zoals Matoekoe, scholen voor visueel beperkte en lichamelijk beperkte kinderen en gespecialiseerde leercentra, maakte zij duidelijk dat deze jongeren niet mogen worden weggeduwd in een hoek maar recht hebben op begeleiding die hen in staat stelt ooit zelfstandig te functioneren. Zij zei openlijk dat beloften geen zin hebben wanneer er geen uitvoering volgt en vroeg de directies om niet alleen problemen te melden maar samen te zoeken naar haalbare oplossingen, ook al is de overheid niet in staat elke vraag meteen volledig te financieren. De leiding van de instellingen benadrukte dat ze vaak afhankelijk zijn van subsidie maar ondertussen zelf actief moeten fondsen werven om gebouwen veilig te houden, personeel te betalen en kinderen toekomstperspectief te geven. Er ligt bovendien een bredere zorg onder, want volgens de president doet de samenleving nog steeds te weinig om jongeren met een beperking later te helpen uit te groeien tot volwassenen die kunnen meedoen op de arbeidsmarkt en in de gemeenschap. Die noodzaak om menselijkheid concreet te maken in plaats van symbolisch, zet druk op beleid om structurele steun voor deze instellingen beter te regelen en niet alleen eenmalig een gift of een waardebon te overhandigen.
Huisartsen die diensten leveren voor het Staatsziekenfonds hebben hun honorarium op tijd ontvangen en dat klinkt zakelijk, maar voor de sector voelt het als een echte omslag. Artsen zeggen dat zij jarenlang achter hun geld hebben moeten lopen en zelfs acties hebben moeten dreigen om betaald te worden voor werk dat al lang is geleverd. Nu zij voor het einde van de maand zijn uitbetaald, spreken zij van een lichtpunt omdat tijdige betaling niet alleen een kwestie is van loon, maar ook een kwestie van erkenning dat de huisarts daadwerkelijk de voorste linie van de zorg is waar het systeem leunt als mensen ziek zijn. Diezelfde artsen koppelen hun opluchting aan een duidelijke waarschuwing, want als deze discipline structureel wil blijven functioneren moet het ritme van betalen voorspelbaar worden en niet afhangen van interventies op het hoogste niveau. De boodschap is duidelijk, geef de mensen die de poort van de zorg bewaken genoeg zekerheid om zich volledig te richten op patiënten in plaats van op achterstanden.
Naast zorg en bescherming draait er nog iets belangrijks in Suriname en dat is de vraag hoe jongeren klaar worden gezet voor de economie van morgen. Een Surinaams team van middelbare scholieren reisde naar Panama voor de FIRST Global Challenge, een internationale robotica competitie die vaak wordt vergeleken met de Olympische Spelen voor technologie, waar jongeren uit bijna tweehonderd landen robots bouwen rond een milieu thema. De Surinaamse ploeg werd pas kort van tevoren uitgenodigd en moest binnen dagen een volledig werkende robot ontwerpen, testen en certificeren volgens internationale eisen om te mogen meedoen. De begeleiders zeggen dat het niet alleen gaat om techniek, maar om organisatiekracht, visumwerk, fondsen vinden en het besef dat je op een wereldpodium staat waar je land niet als bijzaak maar als volwaardige speler wordt aangekondigd. Dit soort ervaringen laat jonge bouwers en programmeurs zien dat ze niet hoeven te wachten op toestemming om te dromen op hoog niveau en dat uitvinding, duurzaamheid en ondernemerschap bij elkaar horen.
De economische lijn keert vervolgens terug op eigen bodem, waar wordt gewerkt aan export en aan de manier waarop Surinaamse bedrijven toegang krijgen tot buitenlandse markten. De Suriname Investment and Trade Agency heeft recent vijftien exportcoaches gecertificeerd die kleine en middelgrote ondernemingen gaan begeleiden bij zaken als marktonderzoek, productnormen, positionering en het halen van kwaliteitsstandaarden die bijvoorbeeld in Europa of de regio worden gevraagd. Tegelijk werd een subsidieprogramma gelanceerd dat ondernemers moet helpen om de eerste stap richting nieuwe afzetmarkten financieel aan te kunnen, omdat startende exporteurs vaak wel een goed product hebben maar geen kapitaal of kennis om dat product op een veilige manier in andere landen te plaatsen. De bevoegde minister benadrukte dat export niet alleen is verkopen naar buiten, maar banen scheppen in eigen land, waardeketens bouwen rond landbouw, productie en creatieve sectoren en Suriname internationaal herkenbaar maken als leverancier in plaats van alleen als grondstoffenplaats. Het is een poging om groei niet langer uitsluitend te laten leunen op ruwe delfstoffen of toekomstige olie-inkomsten maar om een bredere basis te leggen die meer mensen bereikt.
Dat sluit aan bij een tweede gesprek dat zich vooral in De Nationale Assemblée afspeelt, namelijk de behandeling van de komende begroting en de vraag waar schaarse middelen naartoe moeten. De vaste commissie voor Financiën en Planning heeft samen met de commissie Staatsbegroting economen en andere kenners aan tafel gehaald, onder wie de voorzitter van de Vereniging van Economisten in Suriname. Daar kwam naar voren dat een begroting niet alleen uit cijfers kan bestaan maar gekoppeld moet zijn aan een uitgewerkt schuldenplan en concrete ontwikkelingsdoelen die aangeven waar de overheid nu echt voor kiest. Er werd onderstreept dat elke Surinaamse gulden op dit moment tweemaal geteld moet worden en dat prioriteiten dus helder moeten zijn. De economen wezen met name op twee punten, namelijk betere ondersteuning van ondernemers als motor van groei en een harde koppeling tussen onderwijs en de arbeidsmarkt die straks rond olie en gas zal ontstaan maar die ook buiten olie en gas kansen moet bieden. De commissie sprak ook over transparantie rond de overheidsschuld en over de noodzaak dat beleid voorspelbaar wordt zodat er vertrouwen kan groeien, want zonder vertrouwen wordt elke begroting een herhaling van beloftes en niet een leidraad voor uitvoering.
Tegelijk wordt duidelijk dat de arbeidsrelatie tussen staat of staatsbedrijven en personeel nog verre van stabiel is. De bond bij de energiebedrijven heeft de afgelopen maanden fel onderhandeld over de nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst en vooral over de loonparagraaf. De vakbond gaf aanvankelijk een zeer hoge looneis af, ging daarna stapsgewijs omlaag en zit nu op een percentage dat volgens de bond realistisch is in een economie waar de levensduurte hoog is. De directie van het nutsbedrijf houdt de hakken in het zand en zegt dat uitvoering niet zo eenvoudig is, onder meer omdat er een nieuwe loonstructuur beloofd was in de vorige overeenkomst maar implementatie daarvan steeds wordt uitgesteld. Die loonstructuur is vooral belangrijk voor medewerkers in de lagere schalen, zegt de bond, omdat er een hardnekkig beeld leeft dat iedereen bij het bedrijf riant verdient, terwijl juist lager ingeschaalde werknemers moeite hebben om rond te komen met de huidige inflatie. Het conflict is verscherpt geraakt doordat de vakbondsvoorzitter al meer dan eens botste met de bedrijfsleiding en zelfs ontslag heeft gekregen, waarna juridische stappen volgden. De situatie laat zien dat als loonafspraken en structuur niet helder en voorspelbaar zijn, onderhandeling makkelijk doorschuift naar confrontatie en wantrouwen.
Boven dit geheel hangt de internationale blik op Suriname en die draait steeds nadrukkelijker om klimaat, landrechten en de waarde van bos. President Jennifer Simons is recent door een groot internationaal tijdschrift genoemd als een van de invloedrijkste stemmen op klimaatgebied, met nadruk op bescherming van tropisch bos, veengebieden en mangrove, en op de rechten van inheemse en tribale gemeenschappen die die ecosystemen al generaties beheren. Zij zegt dat behoud van natuur niet alleen gaat over minder uitstoot, maar over waardering van gebieden die al netto koolstof vastleggen en dus feitelijk de wereld mee helpen koelen. Zij koppelt dat aan het stoppen van illegale gronduitgifte, het op orde brengen van landrechten en het aanscherpen van vergunningen in bossen. Tegelijk vraagt zij internationaal om verschuiving van subsidies die nu naar fossiele brandstoffen stromen richting bescherming van ecosystemen en lokale gemeenschappen. Die lijn komt precies op het moment dat Suriname voor een olie en gasdoorbraak staat en dus de druk voelt om tegelijk groen uithangbord en energie producent te zijn.
