Tata Steel krijgt een forse duw in de rug op weg naar schoner staal, het demissionaire kabinet wil tot twee miljard euro uittrekken terwijl het bedrijf zelf tussen de twee en vier en een half miljard investeert in een pakket dat de uitstoot fors moet terugdringen en de leefomgeving merkbaar moet ontlasten. De richting staat op papier in een intentieverklaring die de maatwerkafspraak verder inkleurt en die na jaren praten eindelijk de kern vastlegt, minder kolen, minder rook en minder stof, en tegelijk een brug naar een concurrerende productie die niet op smeulende ovens leunt.
De draai begint bij het hart van de fabriek waar een van de twee hoogovens en een van de twee kooksgasfabrieken aan het einde van de decade uit gaan, het proces verschuift eerst van kolen naar aardgas en later naar staal maken met groene waterstof wanneer aanbod en prijs dat toelaten. Biogas komt als tussenoptie in beeld omdat waterstof schaars en duur is en het bedrijf noemt ook het afvangen en opslaan van CO2 als instrument om de uitstoot verder te drukken. In totaal moet het pakket tussen de vijf en zeven megaton aan CO2 schelen, goed voor tot ongeveer vijf procent van de nationale broeikasgasuitstoot, een opbrengst die in geen enkel ander industrieel project zomaar op tafel ligt.
De leefomgeving moet al eerder winst zien dan alleen bij de grote omslag, om stofwolken op de wind en neerslag op daken te beperken komen er windschermen en overkappingen bij grondstoffenvelden en die ingrepen worden in de jaren voorafgaand aan de sluitingen geplaatst. De verwachting is dat fijnstof met ongeveer vijfendertig procent daalt terwijl ook lood, stikstof en zwaveldioxide merkbaar omlaag moeten, maatregelen die niet alleen de lucht zuiveren maar ook het vertrouwen in de aanpak kunnen herstellen in wijken die de fabriek elke dag zien en ruiken.
Toch is het dossier niet uitonderhandeld en de onafhankelijke adviescommissie houdt de vinger op de zere plek, te veel details schuiven door naar later en garanties voor gezondheidswinst blijven mager zolang zij niet hard zijn vastgelegd. De vraag waarom de tweede kooksgasfabriek niet eerder dicht kan dan aan het eind van de planning blijft nadrukkelijk op tafel liggen en de Gezondheidseffectrapportage wordt vooralsnog alleen besproken in plaats van als harde trigger gebruikt. Een deel van de kritiek is inmiddels verwerkt met extra doelen voor fijnstof, maar niet alles is dichtgetimmerd en dat maakt beoordelen ingewikkeld.
De politiek legt tegelijk een veiligheidsklep in het contractwerk, de staatssteun is niet definitief en een volgend kabinet kan het traject alsnog anders sturen of het parlement kan de steun als controversieel verklaren. Er zijn ook opzeggingsgronden ingebouwd die de balans moeten bewaken, de overheid kan uitstappen bij serieuze zorgen rond het lopende strafrechtelijke onderzoek, het bedrijf kan het traject stilzetten wanneer de spelregels voor CO2 heffing, nettarieven of de verwerking van staalslakken aanzienlijk zwaarder worden. Zulke voorwaarden beschermen tegen onaangename verrassingen maar vragen ook om helderheid, wie investeert wil weten waar hij aan toe is.
De toon in Den Haag is positief en voorzichtig tegelijk, de klimaatminister spreekt over goed nieuws en minder afhankelijkheid van het buitenland en de top van Tata Steel is dankbaar voor de steun maar benadrukt dat er nog veel werk ligt voordat er een definitieve overeenkomst is. In de fabriekshallen speelt nog een ander hoofdstuk, de voorgenomen reorganisatie kost ongeveer twaalfhonderd banen en de vakbond vreest dat een kleine organisatie de vergroening vertraagt in plaats van versnelt, de directie houdt vol dat de herstructurering nodig is omdat de kostenpositie anders te zwaar wordt ten opzichte van concurrenten.
Wie het geheel op waarde wil schatten, ziet dat snelheid en zekerheid elkaar nodig hebben. Een scherpe volgorde helpt, eerst de bronnen van gezondheidsklachten blijven aanpakken met harde, meetbare doelen die publiek worden gerapporteerd en automatisch worden aangescherpt als de gezondheidseffecten daarom vragen, daarna de zware techniek van procesvernieuwing vastklikken aan duidelijke mijlpalen voor gas, waterstof en CO2 opslag met transparante keuzes over biogas als tussenstap. Voor de regio loont het om scholing en omscholing eerder te starten dan de ovens dooft en om leveranciers tijdig te laten voldoen aan nieuwe veiligheids en kwaliteitsnormen, zo blijft kennis in huis en worden vertragingen door personeelstekorten voorkomen. Precies op dat snijpunt van mens, techniek en handhaafbare afspraken kan deze intentie uitgroeien tot een akkoord dat niet alleen de uitstoot verlaagt maar ook vertrouwen terugwint en een industrie overeind houdt die de stap naar schone concurrentiekracht aandurft.
