In een verrassende ontknoping van de tweede ronde van de Poolse presidentsverkiezingen heeft de nationalistische oppositiekandidaat Karol Nawrocki de overwinning behaald met 50,89 procent van de stemmen. Zijn overwinning vormt een stevige tegenstoot voor de centristische regering van premier Donald Tusk, die de voorgenomen hervorming van justitie en andere liberaliserende maatregelen juist wilde doorvoeren.
Volgens officiële gegevens van de kiescommissie behaalde Nawrocki, historicus en amateurbokser met sympathieën voor de huidige rechtse partij Law and Justice (PiS), een krappe zege op zijn rivaal Rafal Trzaskowski. De burgemeester van Warschau, die namens Tusks regerende Burgercoalitie (KO) optrad, kwam uit op 49,11 procent. Direct na de publicatie van een exitpoll op zondagavond gaven beide kampen zich al optimistisch, maar de uiteindelijke uitslag bevestigt dat het land vrijwel gelijk verdeeld is.
Verworpen liberale agendaplannen
De regering-Tusk had zich het afgelopen anderhalf jaar ten doel gesteld de controversiële rechterlijke hervormingen van de vorige PiS-regering ongedaan te maken. Huidig president Andrzej Duda, een bondgenoot van PiS, blokkeerde deze pogingen telkens met zijn veto. Analisten verwachten dat Nawrocki in de voetsporen van Duda treedt en eveneens gebruik zal maken van zijn veto om wetsvoorstellen van de regering-Tusk tegen te gaan. Daarmee dreigt politieke patstelling te ontstaan, aangezien de president in Polen de bevoegdheid heeft om wetgeving te torpederen, terwijl de parlementaire meerderheid van de regering gehouden is aan liberale hervormingen.
“Het referendum over de afzetting van de Tusk-regering is gewonnen,” reageerde PiS-Kamerlid Jacek Sasin op het sociale netwerk X. De slogan weerspiegelt Nawrocki’s retoriek dat de stemming niet louter over het presidentschap ging, maar over de legitimiteit van de liberale koers van de huidige regering.
Economische onrust en marktreacties
Op de financiële markten verliep de ochtendhandel onrustig: de WIG-index, Polen’s beleggersbarometer, verloor ruim 2 procent in de eerste handelsuren. Beleggers vrezen dat politieke impasse en tegenstrijdige veto’s het vertrouwen onder buitenlandse investeerders zullen aantasten. Ook de Poolse zloty verzwakte tegenover de euro, mede onder druk van onzekerheid rondom toekomstige hervormingen van de rechtsstaat.
Euroscepsis en regionale navolging
Nawrocki, die met steun van PiS campagne voerde, hanteerde een eurosceptisch geluid en beloofde economische en sociale maatregelen te prioriteren voor Poolse staatsburgers. Hij bekritiseerde de vermeende inmenging van Brussel in binnenlandse aangelegenheden en kondigde aan dat hij het land zou verdedigen tegen wat hij noemt “overmatige bureaucratie uit de Europese Unie.”
Zijn overwinning volgt op recente successen van eurosceptische kandidaten in de regio: twee weken geleden won Nicușor Dan in Roemenië de presidentsverkiezingen, waarmee nationalistische en conservatieve stromingen in Centraal-Europa aan kracht winnen. Hongaarse premier Viktor Orbán prees Nawrocki’s zege als een “fantastisch resultaat,” en de uitgesproken euroscepsis kan nieuwe wind in de zeilen zijn voor gelijkgestemde politici in buurlanden. De voormalige Tsjechische premier Andrej Babiš, lijstaanvoerder in de peilingen voor de Tsjechische verkiezingen in oktober, feliciteerde Nawrocki om zijn “significante overwinning.”
Reacties uit Brussel en Kiev
Ondanks de eurosceptische inslag van Nawrocki’s campagne hielden functionarissen in Brussel de boot af. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen verklaarde zich ervan overtuigd dat de EU “de goede samenwerking met Polen kan voortzetten,” ongeacht de politieke wissel. Tegelijkertijd wordt de uitslag in Oekraïne scherp gevolgd, omdat de Poolse president invloed kan uitoefenen op steun vanwege het Russische offensief en de uitlevering van wapens.
Krzysztof Izdebski, beleidsdirecteur van de Batory Stichting, waarschuwde dat de overwinning van Nawrocki het populistische gedachtegoed nieuwe kracht geeft: “Trump zal meer inspraak krijgen in de Poolse politiek,” aldus Izdebski, verwijzend naar Nawrocki’s bewondering voor de Amerikaanse ex-president Donald Trump en diens conservatieve agenda.
Gemixte gevoelens onder kiezers
Met een opkomst van 71,31 procent, een record voor een tweede ronde, werd duidelijk hoe verdeeld de Poolse samenleving is. “Alles hing van een haarbreed verschil af,” zei de 32-jarige IT-specialist Patryk Marek. “Het doet pijn dat bijna de helft van de kiezers deze koers niet steunt, maar de krappe marge laat zien hoe verdeeld we zijn.”
Trzaskowski, zichtbaar teleurgesteld, feliciteerde Nawrocki via X: “Het lukt me niet om de meerderheid van de burgers te overtuigen van mijn visie. Ik wens Karol Nawrocki succes.” Het KO-lid Borys Budka reageerde echter furieus: “PiS wil nu de gekozen regering omverwerpen. Goede initiatieven zullen worden geblokkeerd.” Door die verscherpte polarisatie bereiden zowel de regering als de oppositie zich voor op langdurige politieke blokkades, waardoor hervormingen hoogstwaarschijnlijk zullen stranden.
Vooruitzichten
Hoewel de Poolse president traditioneel beperkte uitvoerende macht heeft, is de positie strategisch belangrijk voor het goedkeuren of blokkeren van wetten. Door Nawrocki’s overwinning rijst de vraag of de begroting en sociaaleconomische hervormingen die Tusk voorstaat, nog haalbaar zijn. Het is niet ondenkbaar dat het nieuwe kantelpunt in het Poolse politieke spectrum de EU-relaties verder op scherp zal zetten en de binnenlandse verdeeldheid verdiept.
Met de krappe uitslag en de scherpe tegenstelling tussen nationale soevereiniteitsdrang en Europese samenwerking zullen de komende maanden bepalend zijn voor het democratische en economische pad dat Polen inslaat.
