Het Nederlandse slavernijverleden is een onuitwisbare wond in de geschiedenis van Suriname, het Caribische deel van het Koninkrijk en Nederland zelf. Eeuwenlang werden onze voorouders tot slaaf gemaakt, ontmenselijkt en uitgebuit, met gevolgen die tot op de dag van vandaag doorwerken in ongelijkheid, discriminatie en gebroken sociale structuren. In 2022 en 2023 erkende Nederland deze pijn officieel: minister-president Mark Rutte bood op 19 december 2022 excuses aan, gevolgd door koning Willem-Alexander op 1 juli 2023 tijdens de Nationale Herdenking Slavernijverleden. Als antwoord op deze erkenning heeft de Nederlandse regering een fonds van €200 miljoen ingesteld om het slavernijverleden te herdenken, bewustwording te vergroten en de doorwerking ervan aan te pakken. Voor Surinamers, zowel in Suriname als in de diaspora, roept dit fonds hoop op, maar ook vragen: hoe kunnen we dit fonds aanspreken, en zal het recht doen aan onze geschiedenis? Dit artikel biedt een feitelijk overzicht van het fonds, de mogelijkheden voor 2025 en de uitdagingen, vanuit een Surinaams perspectief.
Wat houdt het fonds in?
Het fonds, aangekondigd in 2022, omvat €200 miljoen, verdeeld over twee hoofddoelen: €100 miljoen voor een bewustwordingsfonds en €100 miljoen voor subsidies voor maatschappelijke projecten. Deze middelen zijn beschikbaar voor Nederland, het Caribische deel van het Koninkrijk (Aruba, Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Sint Eustatius en Saba) en Suriname. Daarnaast is €8 miljoen per jaar vanaf 2024 toegezegd voor een Herdenkingscomité Slavernijverleden, dat evenementen zoals de Nationale Herdenking op 1 juli organiseert. Het fonds richt zich op drie pijlers:
1. Kennis en bewustwording: Educatieve programma’s, onderzoek en de oprichting van een Nationaal Slavernijmuseum in Amsterdam (gepland voor 2030).
2. Erkenning en herdenking: Evenementen zoals Keti Koti, lokale herdenkingen en nieuwe monumenten.
3. Doorwerking en verwerking: Initiatieven tegen racisme, discriminatie en kansenongelijkheid, en projecten die sociale cohesie en heling bevorderen.
Voor Surinamers is vooral de focus op doorwerking relevant. De erfenis van slavernij manifesteert zich in economische ongelijkheid, culturele vervreemding en beperkte toegang tot kansen. Het fonds biedt ruimte voor projecten die deze kwesties aanpakken, maar de vraag blijft hoe toegankelijk deze middelen zijn voor Surinaamse gemeenschappen.
Mogelijkheden voor 2025
Voor NGO’s, overheden en andere gemeenschapsorganisaties in Suriname die het fonds willen aanspreken, zijn er concrete kansen in 2025:
• Subsidies via het overheidsfonds: Het Fonds voor Cultuurparticipatie en het Mondriaan Fonds beheren subsidies voor maatschappelijke projecten. Hoewel de regelingen voor het Herdenkingsjaar (2023-2024) gesloten zijn, worden in 2025 nieuwe aanvraagrondes geopend. Deze zijn gericht op participatieve projecten (educatie, heling, samenwerking) en receptieve activiteiten (tentoonstellingen, presentaties). Aanvragen zijn mogelijk in Nederlands, Engels, Papiamento en Papiamentu, met vertaalbijdrages voor Caribische en Surinaamse aanvragers. Houd de website van het Fonds voor Cultuurparticipatie (cultuurparticipatie.nl) en de Rijksoverheid (rijksoverheid.nl) in de gaten voor deadlines, of meld je aan voor de nieuwsbrief via PostbusProgrammaSlavernijverleden@minbzk.nl.
• DNB Fonds: De Nederlandsche Bank heeft een apart fonds van €5 miljoen ingesteld, beheerd met het Prins Bernhard Cultuurfonds, specifiek voor nazaten van tot slaaf gemaakten. Dit fonds ondersteunt projecten rond cultuur, erfgoed, educatie en economische zelfstandigheid in Suriname, Nederland en het Caribische Koninkrijk. Aanvragen tot €5.000 zijn doorlopend mogelijk in 2025, met kwartaaldeadlines voor grotere projecten. Zie dnb.nl voor details.
• Onderzoek en digitalisering: Het Nationaal Archief biedt gedigitaliseerde slavenregisters en manumissiedocumenten, toegankelijk via nationaalarchief.nl. Het Metamorfoze-programma digitaliseert extra bronnen, zoals foto’s en audiovisueel materiaal, wat nuttig is voor onderzoeksprojecten gefinancierd door het fonds.
• Kosteloze naamswijziging: Een regeling stelt nazaten in staat om achternamen uit het slavernijverleden kosteloos te wijzigen, een symbolische maar betekenisvolle stap naar herstel.
Een Surinaams perspectief
Vanuit Surinaams oogpunt is het fonds een erkenning van een pijnlijk verleden, maar de omvang en uitvoering roepen gemengde gevoelens op. De €200 miljoen lijkt aanzienlijk, maar de toegang ertoe en werkelijke uitvoer van projecten in Suriname die grote delen van de nazaten ten goede komt zien we niet. In Suriname, waar de sociaaleconomische impact van kolonialisme nog voelbaar is, vraagt men zich af of dit fonds werkelijk bijdraagt aan het aanpakken van ongelijkheid. Projecten zoals het Elisabeth Samson Huis, ondersteund door het DNB Fonds, zijn hoopgevend, maar de toegankelijkheid van subsidies voor lokale organisaties blijft een zorg. Bureaucratie kan Surinaamse gemeenschapsgroepen, vaak met beperkte middelen, hinderen tot het indienen en goedkeuring van projecten.
Daarnaast leeft de vraag naar bredere herstelmaatregelen. Het College voor de Rechten van de Mens benadrukt dat herstel verder gaat dan financiën. In Suriname, waar nazaten dagelijks geconfronteerd worden met de erfenis van slavernij, is er behoefte aan concrete investeringen in onderwijs, werkgelegenheid en cultureel erfgoed. Het fonds biedt kansen, maar de impact hangt af van hoe inclusief en laagdrempelig de uitvoering is.
Uitdagingen en kritiek
Het fonds is niet zonder controverses. In Nederland uiten sommige politieke partijen, zoals FVD en JA21, kritiek op de kosten, terwijl anderen, zoals DENK, het bedrag ontoereikend vinden. Voor Surinamers is de grootste zorg dat het fonds niet alleen symbolisch blijft, maar leidt tot tastbare verandering. De focus op een Nationaal Slavernijmuseum in Amsterdam, bijvoorbeeld, voelt voor sommigen ver verwijderd van de realiteit in Suriname.
Hoe nu verder?
Voor Surinaamse organisaties, individuen die het fonds willen aanspreken, zijn dit praktische stappen voor 2025:
1. Volg updates: Schrijf je in voor de nieuwsbrief van het Programma Slavernijverleden of neem contact op met het Fonds voor Cultuurparticipatie herdenkingsjaar@cultuurparticipatie.nl) voor informatie over nieuwe subsidies.
2. Dien aanvragen in: Bereid projectvoorstellen voor die aansluiten bij de pijlers van het fonds. Denk aan educatieve programma’s, culturele evenementen zoals Keti Koti, of initiatieven tegen ongelijkheid. Samenwerking met Nederlandse of Caribische partners kan de slagingskans vergroten.
3. Gebruik digitale bronnen: Maak gebruik van de gedigitaliseerde archieven van het Nationaal Archief voor onderzoek of educatieprojecten.
4. DNB Fonds: Overweeg kleinere projecten via het DNB Fonds, dat laagdrempeliger is voor lokale initiatieven.
Een oproep tot actie
Het fonds slavernijverleden is een begin, een erkenning van een gedeelde geschiedenis die Suriname en Nederland onlosmakelijk verbindt. Maar voor nazaten is het meer dan een financieel gebaar: het is een kans om de verhalen te vertellen, de wonden te helen en een rechtvaardigere toekomst te bouwen. Laten we, als Surinamers, deze middelen actief aanspreken en ervoor zorgen dat onze stemmen gehoord worden. Het verleden kan niet ongedaan worden gemaakt, maar met gerichte projecten en samenwerking kunnen we de erfenis van slavernij omzetten in kracht en hoop voor de generaties van morgen.
Voor meer informatie: bezoek rijksoverheid.nl, cultuurparticipatie.nl of dnb.nl, of neem contact op met het Programma Slavernijverleden.
