De mythe van het onschuldige orakel uit Omaha krijgt een scheur wanneer je niet alleen naar jaarbrieven en aandelenrendementen kijkt maar naar de lucht boven steden en parken waar de centrales van Berkshire Hathaway draaien. Want onderzoek op basis van officiële emissiedata laat zien dat de kolencentrales van het conglomeraat meer stikstofoxiden uitstoten dan welke andere bedrijfsfleet in de Verenigde Staten ook, de gassen die smog en fijnstof aanjagen en zo de kans op astma, hart en vaatziekten en vroegtijdige sterfte vergroten in gebieden tot honderden kilometers verderop.
In de omgeving van Omaha, het thuisfront van de onderneming, wijst de door de milieudienst ontwikkelde rekenmethode op jaarlijks voelbare gezondheidsschade met vroegtijdige overlijdens, ziekenhuisrekeningen die gezamenlijk richting honderden miljoenen lopen en schooldagen die verloren gaan. En dat terwijl Berkshire zich graag afficheert als pionier in wind en zon met investeringen die in absolute bedragen indrukwekkend ogen, alleen is het aandeel kolen in de productiemix nog altijd substantieel en worden cruciale nabehandelingsinstallaties opvallend vaak gemeden.
Het knelpunt schuilt in de techniek van rookgasreiniging, want selectieve katalytische reductie, de industriestandaard om stikstofoxiden met ver boven de helft te reduceren, ontbreekt bij het overgrote deel van de ketels die onder Berks hires vlag draaien. Een keuze die operationele kosten drukt maar het publieke kostplaatje verlegt naar ziekenhuizen en gezinnen en die bovendien weerspiegeld wordt in juridische trajecten waarin het bedrijf geregeld succesvol uitstel of versoepeling van verplichtingen bepleit.
Ook buiten Nebraska tekent zich hetzelfde patroon af, met centrales in Utah, Wyoming en Nevada die al decennia leveren maar intussen behoren tot de stevigere uitstoters in hun klasse en waarvan de pluimen bijdragen aan waas boven nationale parken en stedelijke dalen. Een optelsom die in sombere luchtlagen zichtbaar wordt op dagen dat ozon of fijnstof boven gezondheidsnormen uitstijgt en waarbij kwetsbare groepen als kinderen extra risico lopen.
Berkshire wijst erop dat alle centrales volgens wet en vergunning draaien, dat de kolenvoetprint vergeleken met halverwege de jaren nul sterk is gedaald en dat het aandeel fossiel in de portfolio verder afgebouwd wordt. Tegelijk laten openbaar gemaakte plannen zien dat levensduurverlenging voor meerdere eenheden is voorzien en dat de inzet op nabehandeling afhangt van kostenafwegingen, net die rekensom waar het publieke belang en de korte termijnprijs voor consumenten elkaar niet altijd netjes ontmoeten.
De grotere context maakt het plaatje complexer, want de vraag naar stroom stijgt door datacenters, warmere zomers en elektrificatie, en betrouwbaarheid weegt voor netbeheerders zwaar. Toch blijkt uit vergelijkingen met sectorgenoten dat strengere emissiestandaarden en modernere filters elders wel degelijk draaien zonder dat de lichten uitgaan, wat de conclusie voedt dat beleid en prikkels het verschil maken tussen schoon en goedkoop op papier en schoon en verantwoord in de praktijk.
Voor Suriname is dit een studie-case, nu ons land tegelijk inzet op energie, industrie en digitalisering en in aanloop naar offshore inkomsten kiest welke infrastructuur generaties meegaat, want gezondheidskosten, luchtkwaliteit en internationale reputatie worden net zo goed door schoorstenen en pijpleidingen bepaald als door begrotingsregels. Wie vooruit kijkt, borgt daarom een paar principes in wet en vergunning, streng op NOx en SO₂ aan de bron, nabehandeling als voorwaarde waar verbranding onvermijdelijk is. En meetnetten die realtime transparantie geven en tariefregulering die uitdrukkelijk ruimte laat voor investeringen in schone technologie in plaats van ze met de goedkoopste kilowattuur van vandaag weg te drukken, het soort ontwerp dat later medische rekeningen en diplomatieke frictie voorkomt.
Projecten die nu de tekentafel verlaten varen er wel bij wanneer aanbestedingen emissienormen en rendementseisen gelijkwaardig waarderen en wanneer life cycle kosten inclusief gezondheid en natuur worden meegewogen. Zo voorkom je lock in in installaties die snel verouderen en stuur je kapitaal naar oplossingen die zowel betrouwbaarheid bieden als de lucht schoonhouden, denk aan gas als tijdelijke schakel met strikte uitstootplafonds, aan hernieuwbare opwek met opslag en aan vraagsturing die pieken afvlakt.
De zachte laag is minstens zo belangrijk, want geloofwaardige handhaving vraagt om onafhankelijke metingen en publieke dashboards die iedereen kan lezen, van bewoners in Paranam tot bedrijven in de stad. En om afspraken met onze buurlanden over grensoverschrijdende luchtkwaliteit, zodat Sipaliwini en de Amazone als schone lucht en natuur worden beschermd. De samenwerking die we al kennen uit natuurbeheer en die we nu kunnen uitbreiden naar energie en industrie.
De kern van het verhaal is eenvoudig en tegelijk veeleisend, laat korte termijn voordeel niet bepalen hoe een land ademt, bouw betrouwbaarheid en betaalbaarheid samen met schonere techniek in vanaf dag een en zet de rekensom van volksgezondheid en concurrentiekracht op dezelfde regel als kilowatturen en investeringskosten. Dan blijkt dat vooruitgang niet ten koste hoeft te gaan van de lucht die we delen en dat Suriname in dit nieuwe energietijdperk zowel verstandig kan groeien als vrij kan blijven ademen.
