In Vaticaanstad werd maandagochtend een koerswijziging ingezet die de financiële raderen opnieuw doet draaien, want paus Leo heeft met een kort decreet een einde gemaakt aan het alleenrecht van de Vaticaanse bank op de beleggingen van de ministaat en daarmee schuift hij een hervorming uit 2022 van zijn voorganger Franciscus deels terug. De instelling die officieel het Instituut voor Religieuze Werken heet verloor in een pennenstreek de exclusieve regierol over de investeringsportefeuilles van departementen en dicasteries, terwijl die centralisatie destijds juist was bedoeld om risico’s te bundelen, toezicht te versterken en de geldstromen naar één loket te leiden.
De beslissing verlegt het zwaartepunt van beheer en verantwoordelijkheid opnieuw naar de afzonderlijke Vaticaanse diensten, die voortaan meer armslag krijgen bij het aansturen van hun vermogens, en dat heeft zowel organisatorische als politieke gevolgen. Centralisatie bood overzicht en uniforme regels, maar gaf ook frictie met afdelingen die eigen missies, tijdshorizonten en risicoprofielen hebben. Met de draai van Leo ontstaat ruimte voor maatwerk, al stijgt tegelijk de noodzaak voor strakke interne compliance en voor een helder raamwerk waarin rapportage, risicobeoordeling en ethische screening naadloos op elkaar aansluiten.
Voor de bank zelf betekent dit minder machtsconcentratie en een verschuiving naar een rol die meer lijkt op dienstverlening dan op dirigeren. Relaties met externe toezichthouders en banken kunnen daar mee veranderen, omdat de geloofwaardigheid van het financiële huis in Rome niet alleen aan regels hangt maar ook aan voorspelbaarheid en eenduidigheid. De inzet is duidelijk, vertrouwen bewaren bij gelovigen en partners, de integriteit van middelen borgen, en tegelijk de autonomie van kerkelijke entiteiten respecteren die hun middelen willen inzetten in lijn met hun pastorale doelen.
Op de werkvloer volgt nu het technische werk van herschikking van contracten, mandaten en rapportagelijnen. Wie beslist waar, met welk mandaat en onder welke controle, dat zijn de vragen die de komende weken en maanden beantwoord moeten worden. Als de terugschakeling naar gedeelde verantwoordelijkheid gepaard gaat met transparante regels en onafhankelijke controles kan het Vaticaan zowel wendbaarheid als waarborgen winnen. Ontbreekt die samenhang, dan dreigt versnippering met hogere kosten en meer operationeel risico.
De keuze van Leo leest daarom als een test van volwassen financieel bestuur binnen de muren van de Heilige Stoel. Minder centralisatie hoeft geen stap terug te zijn wanneer het regelboek scherp is, de meetlat voor ethische investeringen consequent blijft en de rapportage aan het hoogste gezag niet verwatert. De komende tijd zal uitwijzen of Rome een evenwicht vindt waarin missie en rendement elkaar niet bijten, en waarin de lessen van de voorbije jaren behouden blijven terwijl de organisatie weer ademruimte krijgt.
