In Washington verschoof de discussie over nationale veiligheid en openbaarheid een tand dieper toen een Pentagon-memo bekendmaakte dat journalisten hun toegang tot het gebouw en andere militaire faciliteiten alleen behouden als zij vooraf beloven geen ongeoorloofde gevoelige informatie te vergaren of te publiceren, zelfs wanneer die niet geclassificeerd is, met verlies van perspas als sanctie bij overtreding. De maatregel wordt door het ministerie gepresenteerd als gezond verstand ter bescherming van operaties, maar persorganisaties en grote redacties noemen het een frontale aantasting van de controlefunctie van de vrije pers.
Het nieuwe regime is vastgelegd in een memo van zeventien pagina’s die Vrijdag is verspreid en die de regels aanscherpt die het afgelopen jaar al stap voor stap toegang en bewegingsvrijheid van verslaggevers binnen het Pentagon beperkten. In de tekst staat dat informatie pas gepubliceerd mag worden na goedkeuring door een bevoegde autoriserende functionaris en dat ongeoorloofde toegang, zelfs een poging daartoe, grond is voor intrekking van accreditatie. Ook worden zones waar journalisten zich mogen bewegen verder ingeperkt.
President Donald Trump bagatelliseerde de zorgen met de uitspraak dat niets verslaggevers tegenhoudt, zonder in te gaan op de details van het beleid, terwijl het ministerie volhoudt dat de regels nodig zijn om operaties en personeel te beschermen. Intussen waarschuwen ook conservatieve stemmen in het Congres dat te ruime definities van “gevoelige” of “ongeoorloofde” informatie het risico vergroten dat communicatie verandert in door de overheid gesanctioneerde berichtgeving.
Reuters, The New York Times, The Wall Street Journal, Ko’W’ Checking en The Washington Post spraken van een bedreiging voor transparantie en het Eerste Amendement, terwijl organisaties als de National Press Club en de Freedom of the Press Foundation stelden dat het beleid de overheid een vetorecht dreigt te geven over militaire journalistiek. Ook internationale media sloten zich daarbij aan en signaleren dat dit de ruimte voor onafhankelijke verslaggeving verder verkleint.
Achter de juridische taal speelt een praktisch probleem dat redacties onmiddellijk raakt. Informatie die onder de brede vlag van “controlled unclassified information” valt, kan in de praktijk cruciaal zijn voor publieke verantwoording, bijvoorbeeld bij aanbestedingen, werving of veiligheidscultuur. Wanneer die categorie in scope en tijdslimiet niet scherp is afgebakend, schuift de balans ten nadele van nieuwswaarde en het publieke belang. Daarom klinkt in redactielokalen de roep om heldere definities, snelle beroepsprocedures en een onafhankelijke toetsing buiten het ministerie.
Voor instellingen die tussen veiligheid en transparantie laveren, is het belangrijk dat vertrouwen het best standhoudt wanneer afwegingskaders publiek en toetsbaar zijn. In de praktijk werkt een smalle, concreet begrensde lijst met tijdelijk gevoelige onderwerpen beter dan open begrippen die bij elke case te plakken zijn, zeker wanneer snelle, traceerbare reviewlijnen de pers niet in een wachtruimte opsluiten terwijl het nieuws al speelt.
